Đà Nẵng tăng cường công tác kiểm dịch y tế phòng, chống dịch bệnh Chikungunya tại các khu vực cửa khẩu Hưởng ứng phong trào: Cả nước thi đua đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số và “Bình dân học vụ số” Khuyến cáo của Bộ Y tế trước nguy cơ bệnh Chikungunya xâm nhập vào Việt Nam Đà Nẵng đẩy mạnh chuyển đổi số: Hướng tới trung tâm công nghệ số của khu vực Đà Nẵng đầu tư phát triển hạ tầng số đồng bộ, hiện đại

Sau hơn 70 năm, Chikungunya quay trở lại mạnh mẽ - Chúng ta cần làm gì?

Thứ tư - 13/08/2025 21:49

Hơn 70 năm kể từ khi được phát hiện lần đầu, virus Chikungunya (CHIKV) - tác nhân gây bệnh Chikungunya đang quay trở lại với tốc độ lây lan đáng lo ngại, gây ra hàng loạt ổ dịch tại nhiều khu vực trên thế giới. Bệnh không lây trực tiếp từ người sang người mà lây truyền qua trung gian là muỗi Aedes, loài vốn đã quen thuộc với người dân vì cũng là trung gian truyền bệnh sốt xuất huyết và Zika.

Tên gọi “chikungunya” bắt nguồn từ tiếng Kimakonde của cộng đồng bản địa ở miền nam Tanzania, nghĩa là “thứ uốn cong” - hình ảnh mô tả dáng đi khom người, chậm chạp, thậm chí lê bước, do những cơn đau khớp dữ dội mà bệnh nhân phải chịu đựng.

Từ phát hiện ban đầu đến dịch bệnh toàn cầu
Virus Chikungunya được phát hiện tại Tanzania năm 1952, trong một đợt dịch khiến hàng nghìn người nhiễm bệnh. Sau đó, dịch xuất hiện chủ yếu ở một số nước châu Phi và châu Á. Tuy nhiên, từ năm 2004, dịch bệnh bắt đầu có những đợt bùng phát lớn, nguyên nhân một phần đến từ việc virus thích nghi tốt với muỗi Aedes albopictus (muỗi hổ châu Á) - loài muỗi phân bố rộng từ vùng nhiệt đới đến cận ôn đới.
Kể từ đó, Chikungunya đã được ghi nhận tại hơn 110 quốc gia thuộc châu Á, châu Phi, châu Âu và châu Mỹ. Những vùng có sự hiện diện của muỗi Aedes aegypti hoặc Aedes albopictus đều có nguy cơ xuất hiện ca bệnh tại chỗ nếu mầm bệnh xâm nhập.
Năm 2025 đánh dấu dịch Chikungunya quay trở lại mạnh mẽ ở nhiều nước. Trong nửa đầu năm 2025, tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc) ghi nhận hơn 4.800 ca mắc, con số cao nhất từ trước đến nay tại khu vực này. Cùng thời gian, các ổ dịch lớn bùng phát tại La Réunion, Mayotte (Ấn Độ Dương), nhiều nước châu Phi, Nam Á và châu Âu.
Singapore báo cáo 17 ca mắc trong 7 tháng đầu năm 2025, tăng gấp đôi cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý, nhiều ca bệnh ở Singapore có yếu tố dịch tễ từ các vùng đang bùng phát mạnh, cho thấy khả năng dịch “nhập khẩu” và lây lan cục bộ vẫn hiện hữu.
Nguy cơ xâm nhập vào Việt Nam
Tại Việt Nam, dịch bệnh Chikungunya cũng đã được phát hiện từ năm 1975, tuy nhiên qua hệ thống giám sát trọng điểm của Quốc gia, nhiều năm liền chúng ta chỉ ghi nhận một vài trường hợp bệnh lẻ tẻ, không bùng phát thành dịch. Vì vây, dịch bệnh Chikungunya có lẽ còn rất xa lạ với hầu hết người dân Việt Nam.
Hiện nay, nước ta chưa ghi nhận ca mắc Chikungunya trong cộng đồng. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo nguy cơ dịch xâm nhập là rất rõ ràng khi lượng khách quốc tế đến Việt Nam đang tăng cao, đặc biệt trong mùa hè - thời điểm muỗi Aedes phát triển mạnh ở nhiều tỉnh thành.
Nếu virus xâm nhập và gặp điều kiện thuận lợi, khả năng bùng phát ổ dịch là hoàn toàn có thể, nhất là ở những nơi có mật độ muỗi cao và công tác kiểm soát vector chưa tốt.
Triệu chứng
Thông tin từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), người mắc bệnh thường khởi phát sau 4 - 8 ngày (dao động từ 2 -12 ngày) kể từ khi bị muỗi nhiễm bệnh đốt. Bệnh đặc trưng bởi sốt đột ngột, thường kèm theo đau khớp dữ dội. Đau khớp khiến người bệnh suy nhược cơ thể và thường kéo dài trong vài ngày nhưng có thể kéo dài hàng tuần, hàng tháng hoặc thậm chí hàng năm.
Các dấu hiệu và triệu chứng phổ biến khác bao gồm sưng khớp, đau cơ, đau đầu, buồn nôn, mệt mỏi và phát ban. Vì các triệu chứng này trùng lặp với các bệnh nhiễm trùng khác, bao gồm cả sốt xuất huyết và virus Zika, nên một số trường hợp có thể bị chẩn đoán nhầm. Nếu không có đau khớp đáng kể, các triệu chứng ở người nhiễm bệnh thường nhẹ và có thể không được phát hiện.
Hầu hết bệnh nhân đều hồi phục hoàn toàn sau nhiễm bệnh; tuy nhiên, một số trường hợp nhiễm CHIKV có biến chứng về mắt, tim và thần kinh. Bệnh nhân ở các độ tuổi khác nhau có nguy cơ mắc bệnh nặng cao hơn, bao gồm trẻ sơ sinh bị nhiễm bệnh trong quá trình sinh nở từ mẹ bị nhiễm bệnh hoặc bị muỗi nhiễm bệnh đốt trong những tuần sau sinh, và người cao tuổi có bệnh lý nền. Bệnh nhân mắc bệnh nặng cần nhập viện vì nguy cơ tổn thương nội tạng và tử vong.
Sau khi hồi phục, bằng chứng hiện có cho thấy họ có khả năng miễn dịch với các bệnh nhiễm trùng Chikungunya trong tương lai.
Chẩn đoán và điều trị
Trong tuần đầu mắc bệnh, virus có thể được phát hiện bằng kỹ thuật RT-PCR. Sau đó, xét nghiệm huyết thanh tìm kháng thể giúp xác định ca bệnh.
Hiện chưa có thuốc điều trị đặc hiệu cho Chikungunya. Điều trị chủ yếu nhằm giảm triệu chứng: hạ sốt, giảm đau khớp, uống đủ nước, nghỉ ngơi. Có một số loại thuốc hạ sốt không được dùng khi chưa loại trừ sốt xuất huyết để tránh nguy cơ xuất huyết; vì vậy khi có triệu chứng cần thiết phải được thăm khám đầy đủ để có biện pháp điều trị thích hợp.
WHO cho biết, một số loại vắc xin Chikungunya đã được phê duyệt tại vài quốc gia cho nhóm nguy cơ cao, song chưa phổ biến rộng rãi. Tổ chức này đang xem xét dữ liệu để đưa ra khuyến nghị sử dụng vắc xin trên toàn cầu.
Phòng ngừa và kiểm soát
Tránh bị muỗi đốt là biện pháp bảo vệ tốt nhất với căn bệnh này. Bệnh nhân nghi ngờ nhiễm CHIKV nên tránh bị muỗi đốt trong tuần đầu tiên của bệnh để ngăn ngừa lây truyền sang muỗi, từ đó có thể lây nhiễm cho người khác.
Phương pháp chính để giảm lây truyền CHIKV là kiểm soát các vật trung gian truyền bệnh là muỗi và giảm nơi sinh sản của muỗi. Điều này đòi hỏi sự tham gia của cộng đồng để loại bỏ nơi sinh sản của muỗi, diệt muỗi. Các biện pháp nên thực hiện là:
- Người dân tại các hộ gia đình, khu dân cư, cần đậy kín tất cả các dụng cụ chứa nước để muỗi không vào đẻ trứng. Hàng tuần thực hiện các biện pháp diệt loăng quăng/bọ gậy bằng cách thả cá vào dụng cụ chứa nước lớn; thay rửa dụng cụ chứa nước vừa và nhỏ, lật úp các dụng cụ không chứa nước; thay nước bình hoa/bình bông.
- Loại bỏ các vật liệu phế thải, các hốc nước tự nhiên không cho muỗi đẻ trứng như chai, lọ, mảnh chai, vỏ dừa, mảnh lu vỡ, lốp/vỏ xe cũ, hốc tre, bẹ lá... Ngủ màn, mặc quần áo dài phòng muỗi đốt ngay cả ban ngày.
- Đồng thời, tích cực phối hợp với ngành y tế trong các đợt phun hóa chất phòng, chống dịch. Khi bị sốt, cần đến ngay cơ sở y tế để được khám và tư vấn điều trị. Không tự ý điều trị tại nhà.
Chikungunya không gây tử vong hàng loạt như một số bệnh truyền nhiễm khác, nhưng những cơn đau khớp kéo dài và ảnh hưởng lâu dài đến vận động khiến bệnh trở thành gánh nặng sức khỏe đáng kể.
Trong bối cảnh dịch đang gia tăng nhanh ở nhiều nơi, việc nâng cao cảnh giác, chủ động kiểm soát muỗi và phòng tránh muỗi đốt là giải pháp thiết thực nhất để bảo vệ bản thân và cộng đồng trước nguy cơ Chikungunya xâm nhập vào Việt Nam./.

Thư Anh